نگاه کخ‌شناختی به "آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند"

 

An Entomological Looking at the "Whatever Comes out from the Heart Must Stay in the Heart"

برخی آثار کوتاه یا بلند نویسندگان و سرایندگانی همانند زهره افراخته، پروین اعتصامی، فهیمه رحیمی، سهراب سپهری، فریدون مشیری و نظامی گنجوی را پیشتر بررسی نموده‌ایم. اکنون اثری از یک بانوی معاصر ایرانی را کنکاش خواهیم کرد.

نادیا شاملو- زاده 1360- جوان اهل دل و قلمی است که شماری از جملات انرژی‌بخش، انگیزشی و فلسفی اندیشمندان بزرگ جهان را گردآوری و در پیش دیدگان ما قرار می‌دهد. نگارنده هم از طریق سرای محبت- به نشانی مشهد، بولوار شهید فکوری، نبش خیابان فکوری90- که یک نهاد کاملا خودجوش مردمی با اهداف خیرخواهانه است با نسک آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند و گردآورنده‌اش آشنا و انگیزه‌ای برایش فراهم شد تا دست به انتشار نوشتار کنونی بزند. در واقع، این نوشتار بیش از آن که بخواهد نگاه کخ‌شناختی بر نسک یاد شده بیندازد، پاسداشتی است نسبت به سرای محبت و کوشش‌های بنیانگذار آن!

آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند یک کتاب جیبی هشتاد صفحه‌ای می‌باشد که انواع واژگان و مفاهیم کخ‌شناختی تنها یک بار، به طور غیر مستقیم و در قالب جمله‌ای از پائول ویلیامز در این کتاب آمده است:

«از دنیای کهنه‌ات بیرون بیا، دنیای نو مثل پوستی تازه بر تو خواهد بویید»

البته که جملۀ اصلی به درستی به زبان پارسی برگردانیده نشده است، زیرا پوست تازه بر تن جانداران می‌روید؛ نه اینکه ببوید! و با جستجو در وبگاه جهانی به نسخۀ کامل‌تری از این سخن روبرو خواهیم شد:

«از دنیای کهنه‌ات بیرون بیا

دنیای نو

مثل پوستی تازه

بر تو خواهد رویید!

گذشته و آینده‌ات اجتناب‌ناپذیرند ...

تو تنها این پوستۀ قدیمی را دور بینداز ...!»

اگرچه پدیده پوست‌اندازی، افزون بر کخ‌ها در جانوران دیگری مانند خزندگان هم دیده می‌شود و حتی آدمیان هم گاهی به پوست‌ریزی دچار می‌شوند، ولی با توجه به شمار فراوان کخ‌ها و به طور کلی‌تر، اهمیت این فرایند در زندگی بندپایان، می‌توان آن را یک مفهوم کخ‌شناختی به شمار آورد. همچنین کاربرد این پدیده برای اشاره به لزوم تغییر در اندیشه و روش زندگی نیز یک برداشت ادبی- کخ‌انسان‌شناسانه خواهد بود.

امید است نوشتار کنونی رهگشای دوستداران نقد ادبی-کخ‌شناختی بوده و با طرح پیشنهادهای ارزندۀ خویش بر غنای آن بیفزایند. از سوی دیگر، بایستی آرزو داشته باشیم که نهادهایی نظیر سرای محبت با عشق و انرژی بیشتری پایه‌گذاری شده و مورد یاری قرار گیرند.

بن‌مایه‌ها

شاملو، نادیا. 1388. آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. آوای کلک، مشهد، 80 صفحه.

شناساندن "چشمه ریحون"

Introduction of "Cheshmeh Reihoun"

پس از مدت‌ها دوری از فضای این وب‌نوشت بر آن شدم تا با شناساندن یکی از جاذبه‌های گردشی-ورزشی پیرامون توس‌آنجلس به خوانندگان وب‌نوشتم درود فرستم. انگیزه‌ام هم کمتر شناخته بودن این چشمه نسبت به خواهر بزرگترش- چشمه پونه- می‌باشد. هر دو چشمه در بلندی‌های باختری شهر جای دارند، ولی چشمه پونه در منطقه و کلاته‌ای به همین نام جای گرفته است و چشمه ریحون در دل کوه و بالادست کلاته نجفی پیشین!

چشمه ریحون یا «چشمه ریحان» که نام «چشمه علی» را نیز بر خود دارد، از فراز بلندی‌های انتهای بولوار دلاوران به آسانی دیده می‌شود. در واقع، درخت زبان‌گنجشک بزرگی که از آن سیراب می‌گردد را از دوردست و در دل کوه می‌توانیم ببینیم.

از انتهای بولوار دلاوران تا چشمه ریحون کمتر از دو کیلومتر سربالایی خاکی و دویست متر ارتفاع را باید بپیماییم؛ البته تا فاصلۀ پانصدمتری و پای کوه را هم می‌توان با خودرو طی کرد.

پس از پیمایش جادۀ خاکی و رسیدن به پای کوه، روبرویمان درۀ بزرگی قرار می‌گیرد که دربرگیرندۀ دو درۀ سمت راستی و یک درۀ روبرویی است. چشمه ریحون در دل درۀ روبرویی جای دارد و البته دو تا چهار چشمۀ فصلی نیز شاید در ابتدا و میانۀ این دره به چشم بخورند.

برای رسیدن به چشمه ریحون باید از کنار و میان نیزار پایین دست آن گذشت.

این نیزار در زمستان با برف پوشیده شده و از بالادست ارتفاع نی‌هایش کمتر برآورد می‌گردد.

از نماهای بالایی-کناری هم به خوبی مشخص است که این دره دارای چند درخت بوده و یک درخت زبان‌گنجشک بزرگتر و تنومندتر از سایرین می‌باشد.

فضای پیرامون چشمه، زیر سایه‌انداز درخت زبان‌گنجشک و برخی نقاط آفتابگیر یا سایه‌انداز دامنه‌های اطراف چشمه در چند سال گذشته با دستان مهربان یک معلم بازنشسته هموارسازی یا سنگچینی شده و می‌تواند مورد بهره‌برداری گردشگران، کوهنوردان، ورزشکاران یا خانواده‌ها قرار بگیرد.

تصاویر زیر نشستنگاه‌هایی در دامنۀ سمت راست چشمه را نشان می‌دهند.

چهرۀ پربرف زمستانی چشمه را در زیر می‌بینیم.

پیشتر نهالی هم با کوشش طبیعت‌دوستان در کنار چشمه جای گرفته بود که به دلایل کمابیش نامعلوم پس از چند سال خشکید.

چشم‌انداز شهر از زیر سایه‌سار درخت زبان‌گنجشک و پای این چشمه به راستی زیباست؛ خواه بامداد باشد یا شامگاه، هنگام برآمدن یا فرونشستن خورشید، در هر فصلی از سال؛ البته اگر هوا آلوده نباشد!

اگر در یک بامداد تابستانی به چشم ریحون برویم، شاید خورشید بوسه‌ای گرم بر چهره‌مان بنهد!

و چنانچه در میانۀ پاییز به آنجا پا بنهیم، شاید با یک خزان شگفت‌انگیز روبرو شویم!

در پایان، راه رسیدن به چشمه ریحون در تصویر زیر نمایش داده شده و فایل داده‌های مکان‌نما را می‌توان از اینجا (اندازۀ KB 40 با پسوند gpx) دریافت نمود.

امید است نوشتار کنونی به آشنایی بیشتر با جاذبه‌های طبیعی توس‌آنجلس، پاسداشت زیست‌بوم پیرامون شهر و شادابی و تندرستی روز افزون گردشگران بیانجامد.

کخ دِری؟!

Do You Have Bug?!

در روزگار نه چندان دور کودکی، هنگامی که طفلی اسباب ناراحتی و دلخوری کودک دیگر را پدید می‌آورد، دومی به اولی می‌گفت: «کخ دری؟!»

اولی: «لُلُخْ دری؟!»

دومی: «جَعبَشِ [جعبه‌اش را] دری؟» یا «دُنْبَشِ [دنبه‌اش را] دری؟!»

و شاید آخرین نفر هم می‌گفت: «هر چه دری بریز پایین!»

هنوز هم به درستی نفهمیده‌ام که «للخ دری» یا جعبش دری» یعنی چه و یا اینکه منظور از «هر چه دری، بریز پایین» چیست. بچه‌های آن دوره، گفتمان بالا را نوعی ناسزا می‌انگاشتند که معمولاً درگیری زبانی بیشتر یا زد و خورد فیزیکی ایشان را در پی داشت.

چند روز پیش نیز، مشاجرۀ دو نوجوان مدرسه‌ای را درون دیدم (1389 خورشیدی). اولی گفت: «کخ دری؟»

دومی: «ها؛ چند کیلو مِخِی؟ [آری؛ چند کیلوگرم می‌خواهی؟]»

این رویدادها حدود بیست سال با یکدیگر فاصله دارند و از قرار معلوم، نگرش نوجوانان مشهدی به کخ‌ها تا حدودی تغییر یافته است. در دوران دانشگاه آموخته‌ایم که در سال‌های گذشته، دولت ایران چند گونه از کخ‌های آسیب‌رسان گیاهی مانند سن گندم Eurygaster integriceps Puton و سوسک برگخوار سیب‌زمینی Leptinotarsa decemlineata (Say) را از کشاورزان خریداری و سپس نابود می‌کرد تا بدین شیوه، جمعیتشان را بکاهد.

امروزه، بازار خرید و فروش گونۀ ناشناخته‌ای از کخ‌ها در میان نوجوانان خراسانی رواج یافته است. خوشبختانه، بار خشونت گفتمان اخیر کاهش یافته و درگیری‌های احتمالی کمتر اتفاق می‌افتد، ولی هدف خریداران و فروشندگان همچنان نامعلوم است!

بحث را با این نتیجه‌گیری اقتصادی-فرهنگی پایان می‌دهم: بیا تا قدر کخ‌ها را بیشتر بدانیم. شاید همین کخی که برایتان چندش‌آور است، یکی از منابع درآمدتان گردد! اگر باور نمی‌کنید، می‌توانید به یک فروشگاه هدیه و لوازم تزئینی (برای مثال، سرزمین هدایا در توس‌آنجلس، خیابان راهنمایی، بین راهنمایی18 و 20) رفته تا ببینید که چگونه پروانه‌ها، نوعی کخ، را با بسته‌بندی‌های زیبا و به صورت قاب دیواری می‌فروشند!

افراد زیادی حاضرند این کخ‌ها را بخرند.

برای نمونه، می‌توان به یکی از بازدیدکنندگان پایگاه کخ‌شناسی فرهنگی- ماندانا- اشاره نمود

که سه گرداورد پروانه‌ای (Butterfly collection) را بر در و دیوار خانۀ خویش آویخته است (تابستان 1390).

در دقیقۀ چهاردهم از «جدایی نادر از سیمین» که شاهکار اصغر فرهادی و برندۀ جایزۀ اسکار است نیز یک گرداورد پروانه‌ای توجه سمیه- کیمیا حسینی- را به خود جلب می‌کند.

اگر این کالا توسط سیمین- لیلا حاتمی- خریداری شده باشد، آیا می‌توان ویژگی‌های بی‌وفایی یا عدم درک شرایط همسر را به چنین کُخْ‌خَرِ پروانه‌دوستی (Butterflymaniac bug-buyer) پیوند داد؟!

پی‌نوشت یک: سپاس بیکرانم را نسبت به بانو ازغندی ابراز می‌دارم. ایشان که از گویشوران روستای ازغند هستند، چنین رهنمودی را بیان فرموده‌اند: «به کرم ابریشم هم کخ می‌گویند. در قدیم و حتی اکنون تخم این کخ را در پارچه‌های نرم ململ در جای سرد و تاریک تا نیمۀ بهار نگه می‌داشتند. بعد آن را توی یک جعبۀ کبریت یا چیز مشابهی در پارچۀ تمیز و سفید می‌گذاشتند روی سینه‌شان تا گرم شود و به اصطلاح وا شود یا سبز گردد. بنابراین، این جواب کاملاً مناسب است. جعبه‌اش را داری؟»

پی‌نوشت دو: یکی دیگر از بازدیدکنندگان گرامی که دانشجوی رشتۀ پزشکی است، رهنمود زیر را به صورت خصوصی فرمود: «کرمک یا Enterobius vermicularis (Linnaeus) کرم سپید و کوچکی است که به علت عدم رعایت بهداشت بیشتر در بچه‌ها دیده شده و از راه مدفوعی- دهانی نیز منتقل می‌گردد. این کرم در ناحیۀ مقعد خارش شدیدی ایجاد می‌کند؛ به گونه‌ای که فرد آرام و قرار ندارد. استاد انگل‌شناسی ما می‌گفت: «این اصطلاح کخ داری را از این جانور گرفته‌اند. هنگام که کودکی آرام و قرار نداشته و مرتباً اینسو و آنسو رفته و خرابکاری می‌کند و ... به وی می‌گفتند کخ داری بچه؟؟!! زیرا به علت خارش نمی‌توانسته زیاد بنشیند.»»

پی‌نوشت سه: نگاهی به نوشتار چیستی کخ برای آگاهی از مانک آن خالی از لطف نیست. خوانش نوشتارهای چرا بعضی‌ها می‌پندارند که کخ همان کرم است؟ و مادربزرگ کخ‌شناسی فرهنگی (بخش یک) به فهم مانک کارواژۀ کخ داشتن کمک می‌نماید.

پی‌نوشت چهار: ایرج میرزا در عارف‌نامۀ خویش عبارت «کرم سیاست» را به کار برده است:

«تو این کرم سیاست چیست داری                                                                           چرا پا بر دم افعی گذاری»

طنزنوشتۀ زیر هم اثر سعید برند در شانزدهمین صفحه از ویژه‌نامۀ جیم (شمارۀ 248) از روزنامۀ خراسان (شمارۀ 18086 تاریخ پنج‌شنبه 17/01/1391 یا پنجم آوریل 2012 ترسایی) و با ادبیات تقریباً بومی است. آن را بخوانید تا به نمونه‌ای از کاربرد کارواژۀ کخ داشتن پی ببرید:

«همان‌طور که احتمالاً در جریان هستید، همین جریان خودمان را عرض می‌کنم؛ نه آن جریان خاص در روزگار ما، «سلامتی» بهترین نعمت است؛ به طوری که هر وقت و بی‌وقت از هر کسی بپرسید: «چه خبر؟» زرت می‌گوید: «سلامتی، راستی از قیمت جدید بنزین چه خبر؟!»

خب حالا که به سلامتی مشخص شد «سلامتی» مهمترین چیز برای همگان است، می‌رویم سراغ اصل مطلب: سلامتی جسم و تن مبارک با تلاش بی‌وقفۀ مسئولان محیط زیست محقق گشته و تاکنون هیچ فقره آدمیزادی نداریم که از آلودگی سبزی‌های کشف‌رود، برنج‌های فاسد خارجی، آب‌های نیتراتی و هواهای آزبستی مرده باشد. در زمینۀ سلامتی روح و روان نیز باز هم به لطف آقایان جملگی پاک روانیم و می‌توانیم بگوییم از این حیث هم به سلامتی خودکفا شده‌ایم! اما از آنجا که ما اصلاً و اصولاً از دوران طفولیت و حتی قبل‌تر از آن، حاوی مقدار قابل توجهی کخ و ایضاً خرده شیشه بوده‌ایم، قصد داریم در شمارۀ اول سال شما را با چند روش دیوانه شدن و دیوانه کردن آشنا کنیم. شاید تیمارستان‌هایمان هم پر شد و در آن زمینه هم خودکفا شدیم!

* از فردا دور دوم دید و بازدیدهای نوروزی را آغاز کنید و بعد از تناول و چپاول نیم کیلو بادام خاکی، 750 گرم شیرینی خامگی و 4 عدد کیوی برای همدیگر آرزوی «سلامتی» کنید!

* با اسلحۀ گرم وارد کابین رانندۀ قطار شهری مشهد بشوید و او را مجبور کنید قطار و مسافرانش را ببرد کالیفرنیا !

* تخصصتان مشاور اولی باشد، ولی در آن واحد 17 مسئولیت منفاوت را به عهده بگیرید!

* شب‌ها قبل از خواب به جای شمردن گاو و گوسفندهای ندیده و نداشته، به این فکر کنید که سرانجام آن 8 هزار میلیارد تومان معوقات بانکی که در سال 89 اعلام شد، چه شد؟!

* به جای استفاده از دستمال توالت در دستشویی‌های عمومی از سنگ و کلوخ استفاده کنید!

* اگر هیچ کدام از راه‌های بالا جواب نداد، ساده‌ترین راه این است که بیایید در جیم استخدام شوید و در ستون آنتن به پیامک‌ها پاسخ دهید. مطمئن باشید از سه حالت خارج نیست و در کمترین مدت یا خُل خواهید شد یا چِل یا دیوانه!

* علی ایحال روز سلامت جهانی مبارک بادا باد!»